Μονή του Βατοπεδίου, ιδρύθηκε το 972

Η ακριβής χρονολογία ιδρύσεως της Μονής Βατοπαιδίου δεν είναι γνωστή. Μία παράδοση αναφέρει ως ιδρυτή της τον Μέγα Κωνσταντίνο (361-363) και ακολούθως τον Μέγα Θεοδόσιο (379-395). 

Ωστόσο ιστορικά στοιχεία φανερώνουν την επανίδρυσή της από τους Αδριανουπολίτες άρχοντες Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο κατόπιν προτροπής του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου. Πράγματι, το 985 είναι γνωστός ως ηγούμενός της κάποιος Νικόλαος, ενώ τα έτη 1020-1048 μαρτυρείται ένας διάδοχός του με το όνομα Αθανάσιος και το 1142 Αντώνιος.

Με βάση αυτά τα ιστορικά στοιχεία η επανίδρυσή της τοποθετείται μεταξύ των ετών 972 (έτος εκδόσεως του Τυπικού του Ιωάννη Τζιμισκή) και 985*.

 

 

 

Μετά την ίδρυσή του το Βατοπαίδι παραμένει για λίγο μία μικρή μονή, σύντομα όμως παρουσιάζει ταχεία ανάπτυξη που συνεχίζεται όλο τον ΙΑ’ αι. Η ανάπτυξη αυτή εξηγείται ίσως από την αριστοκρατική καταγωγή των ιδρυτών του, η οποία θα ευνόησε την πρόοδο της Μονής τον Ι-ΙΑ’ αι., εποχή ανόδου της αριστοκρατίας στο Βυζάντιο. Σύντομα ακολούθησε και η αυτοκρατορική ενίσχυση που συνεχίσθηκε και στους επόμενους αιώνες. Ενδεικτικό των δεσμών της Μονής με τα ανάκτορα είναι το προνόμιο της αναρρήσεως του ηγουμένου της με βασιλική προσταγή, που απέκτησε τον ΙΑ’ αι. Παράλληλα όμως διετήρησε στενές σχέσεις και με την βυζαντινή αριστοκρατία, οι οποίες δεν θα διακοπούν ποτέ.

Για τον ΙΒ’ αι. γνωρίζουμε λίγα σχετικά με το Βατοπαίδι, ελλείψει πηγών. Στο τέλος της περιόδου αυτής η Μονή συνδέεται άμεσα με την ιδρυθείσα από τους Σέρβους Αγίους-ηγεμόνες Συμεών και Σάββα, Μονή Χιλανδαρίου (1199). Τον ΙΓ’ αι. η προσθήκη στο όνομα της Μονής του τίτλου Βασιλική (1287 περ.) αποτελεί ένδειξη της περαιτέρω ενισχύσεώς της και συνδέεται προφανώς με την άνοδο στην εξουσία της δυναστείας των Παλαιολόγων. Εκτοτε ο τίτλος αυτός συνοδεύει πάντα το όνομά της χωρίς αμφισβήτηση.

Ο ΙΔ’ αι. είναι η χρυσή περίοδος για την Μονή, η οποία ευεργετείται από τις σημαντικές δωρεές διαφόρων μελών της βυζαντινής αριστοκρατίας και αποκτά μεγάλη αίγλη. Την περίοδο αυτή, προέκυψε και το λεγόμενο Ησυχαστικό ζήτημα, έναντι του οποίου η Μονή έλαβε σωστή και θετική θέση, υπερασπίζοντας την πατερική ησυχαστική παράδοση, ενώ ο ηγούμενος Ιωαννίκιος υπογράφει τον λεγόμενο Αγιορειτικό Τόμο που συνέγραψε ο μεγάλος υπέρμαχος του ησυχασμού και φωστήρας της Ορθοδοξίας, Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.

Παράλληλα ο Άγιος Σάββας ο διά Χριστόν σαλός, βατοπαιδινός μοναχός, λαμβάνει μέρος σε ειρηνευτική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη, που απαρτιζόταν από Αγιορείτες πατέρες προκειμένου να τερματισθεί ο εμφύλιος πόλεμος του 1341-1347. Την ίδια περίπου περίοδο ο τότε Βατοπαιδινός ηγούμενος κατάφερε να αμβλύνει τις συνέπειες που κατά φυσική ακολουθία θα επέφερε ο εμφύλιος πόλεμος στην Μονή και μάλιστα απεκόμισε οφέλη από τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΙΣΤ’ Καντακουζηνό, και από τον Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν.

Το 1403 τελειώνει η πρώτη περίοδος της τουρκοκρατίας για το Αγιον Ορος. Στο εξής το Βατοπαίδι θα κινείται μεταξύ της εξουσίας της Κωνσταντινουπόλεως και αυτής του δεσπότη της Θεσσαλονίκης, επιτυγχάνοντας οφέλη και από τις δύο πλευρές. Το 1423-4 το Αγιον Ορος, και το Βατοπαίδι, περνούν οριστικά στα χέρια των Οθωμανών.

* Πρόσφατες ανασκαφές που άρχισαν στην βορειοανατολική πλευρά του καθολικού τον Δεκέμβριο του 2000, και συνεχίζονται, έφεραν στην επιφάνεια ευρήματα σημαντικής ιστορικής αξίας. Κιονίσκοι και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη διατεταγμένα σε ανάλογη σειρά φανερώνουν την ύπαρξη παλαιοχριστιανικού ναού (ίσως τύπος βασιλικής) σε αυτόν τον χώρο.

Οι ανασκαφές βεβαίως είναι εν εξελίξει ώσπου οι ειδήμονες αρχαιολόγοι να αποφανθούν συγκεκριμένα για την χρονολόγηση του ναού και για τα τυχόν άλλα ευρήματα. Όμως είναι γεγονός ότι μέχρι στιγμής από τις εν λόγω ανασκαφές επιβεβαιώνεται η παράδοση ότι η Μονή είχε ιδρυθεί προ του 10ου αιώνα, αφού στο χώρο του σημερινού καθολικού βρισκόταν παλαιοχριστιανικός ναός. Αυτό σημαίνει ότι μοναχική ζωή υπήρχε στο Βατοπαίδι από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, και όχι με την έλευση των νέων κτιτόρων Νικολάου, Αθανασίου και Αντωνίου από την Αδριανούπολη, οι οποίοι προφανώς δεν ίδρυσαν την Μονή αλλά την ανακαίνισαν.

 

 

 

Δημογραφία
Βυζαντινή περίοδος

Ο ακριβής αριθμός των αδελφών της Μονής κατά την Βυζαντινή περίοδο δεν είναι γνωστός. Λίγες δεκαετίες μετά την ίδρυσή της, το 1010, αναφέρεται μαζί με την Λαύρα και την Μονή Ιβήρων ως μεγάλο καθίδρυμα που μπορεί να αφομοιώσει μικρότερα.

Η αύξηση αυτή διαφαίνεται και σε ορισμένες διατάξεις του αθωνιτικού τυπικού του Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου (1045), οι οποίες κατ’ εξαίρεσιν επιτρέπουν την κατοχή από την Μονή μεγάλου πλοίου και ενός ζεύγους βοδιών για το ζύμωμα του ψωμιού, αφού σύμφωνα με υπολογισμούς οι βατοπαιδινοί αδελφοί τότε θα ήταν περισσότεροι από εκατό.

Τριάντα επτά χρόνια αργότερα μαρτυρείται ότι τα ζευγάρια των βοδιών είχαν γίνει δύο, ένδειξη ότι ο αριθμός των Βατοπαιδινών είχε πάλι αυξηθεί. Στο εξής και καθ’ όλη την υπόλοιπη βυζαντινή περίοδο η βατοπαιδινή κοινότητα θα συνεχίσει να είναι πολυπληθής.

Σχηματική αναπαράσταση της Μονής στα μέσα του 18ου αιώνα, με βάση τις χαλκογραφίες και τις άλλες παλιές παραστάσεις και πηγές. Αποψη από νοτιοδυτικά. Οι μή υφιστάμενοι σήμερα κτηριακοί όγκοι αποδίδονται άλλοι συμβατικά και άλλοι υποθετικά

 

Περίοδος οθωμανικής κατακτήσεως και νεώτεροι χρόνοι

1423/4-ΙΣΤ’ αι.

Η βατοπαιδινή αδελφότητα πρέπει να μειώθηκε αριθμητικά μετά την οθωμανική κατάκτηση (1423-4), μέσα στις συνθήκες γενικότερης οικονομικής δυσπραγίας του Αγίου Ορους που επέφεραν και γενική μείωση του πληθυσμού του. Πάντως στα τέλη του ΙΕ’ αι., χάρις και στην σχετική οικονομική της ανάκαμψη, είναι μία από τις πολυπληθέστερες (ενίοτε η πολυπληθέστερη) του Αθωνα και το 1489 αναφέρεται ότι αριθμεί 330 μοναχούς. Το 1520 και 1560-1 αναφέρονται σε αυτήν 271 μοναχοί και στα μέσα του ΙΣΤ’ αι. 320. Ο αριθμός των 80 μοναχών που μαρτυρείται σε οθωμανικό έγγραφο του 1569 ασφαλώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

ΙΖ’ αι.-1830

Η οικονομική πρόοδος του ΙΖ’ αι. δεν ακολουθείται από σημαντική αύξηση του αριθμού των Βατοπαιδινών, ο οποίος παραμένει σχετικά σταθερός μέχρι τον ΙΘ’ αι. Πριν το 1677 στην Μονή μαρτυρούνται 300 μοναχοί, ενώ το 1677 ο Αγγλος περιηγητής J. Covel, αναφέρει 350. Αντιθέτως το 1744 ο Ρώσος περιηγητής Barskij μιλά για 60 μόνον αδελφούς, πληροφορία οπωσδήποτε ανακριβής. Πάντως το 1801 οι Αγγλοι περιηγητές P.Hunt και J.D. Carlyle κάνουν λόγο για 250 μοναχούς, η απογραφή του 1808 για 234 και μία άλλη μαρτυρία για 400 λίγο πριν το 1821. Ο αριθμός των Βατοπαιδινών ασφαλώς θα μειώθηκε μετά την αποτυχία της Επαναστάσεως στην Μακεδονία, η οποία προκάλεσε μερική εγκατάλειψη του Αγίου Ορους από τους μοναχούς, εφού ως γνωστό μπήκε σε αυτό Τουρκικός στρατός με όλα τα δυσμενή επακόλουθα ενός τέτοιου γεγονότος (τά έτη 1823-1830 το Άγιον Όρος αριθμούσε λιγότερους από 1000 μοναχούς).

1830-Κ’ αι.

Κατά τα υπόλοιπα έτη του ΙΘ’ και τον Κ’ αι. η διαδοχή ακμής-παρακμής της Μονής Βατοπαιδίου διαφαίνεται και στον πληθυσμό του. Το 1837 ο Αγγλος περιηγητής R.Curzon κάνει λόγο για 300 μοναχούς, ενώ τα αναλυτικότερα στοιχεία της απογραφής του 1885 αναφέρουν 214 μόνο μέσα στην ίδια την Μονή. Με την εγκατάσταση μεγάλου αριθμού Ρώσων, κυρίως στην Σκήτη του Αγίου Ανδρέου, ο πληθυσμός θα φθάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα (966 το 1903) μέχρι την δεύτερη δεκαετία του Κ’ αι., για να μειωθεί απότομα στην συνέχεια· 485 το 1928, 127 το 1961 και 70 το 1974. Η βατοπαιδινή αδελφότητα θα αναβιώσει μετά την κοινοβιοποίηση της Μονής το 1990. Σήμερα αριθμεί περί τους 85 μοναχούς.

Αποψη της Μονής κατά τη δεκαετία του 1870. Φωτογραφία του Αγιορείτη ιερομονάχου Βενιαμίν Κοντράκη της συνοδείας των Γαλατσιάνων 

 

 

Διαφημίστε και κάντε γνώστή την επιχείρησή σας στο χάρτη του Θρησκευτικού Τουρισμού, προσελκύστε τουρίστες και επισκέπτες τις περιοχή σας. Αυξήστε το πελατολόγιό σας κατά 70%

    

 

 

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >